Hardnekkig timmeren of liefdevol tuinieren: in welk opvoedteam zit jij?

Ben jij als ouder timmerman - of toch tuinman? Ho stop, niet wegklikken, deze blog! Want ook al ben jij juf, coach, bankier of winkelmedewerker: we hebben als ouder allemaal een timmerman of tuinman in ons. Als je het aan ontwikkelingspsycholoog en filosoof Alison Gopnik vraagt dan. Iets met bouwtekeningen, planningen en ontwerpen aan de ene kant - en groene vingers, vruchtbare grond en ruimte aan de andere kant. Klinkt allemaal heel filosofisch, maar écht: na het lezen van mijn verdieping en uitleg, weet ik zeker dat jij je thuis voelt in een van deze teams. Toch is de échte vraag niet waar je je nu thuis voelt, maar waar je je thuis wílt voelen…

De wereld in beweging: van intuïtie naar ‘perfectie’

Stel je voor, hè: je krijgt een (nieuwe) baby. Je bent dolblij en je hoofd vult zich met mooie plannen en doelen. Hartstikke logisch, want je wilt immers het beste voor je kind. En natuurlijk ook voor jezelf als ouder. Toch leggen we hier vaak - soms bewust, maar vaak onbewust - de basis voor (te hoge) verwachtingen voor onze kinderen. Onze toekomstige generatie. We willen het als ouders vaak goed doen, soms zelfs perfect. Vroeger, in de oertijd (kom ik later op terug), lag de focus veel meer op intuïtief en gezamenlijk opvoeden. Vandaag de dag lijkt de druk van onze veeleisende maatschappij steeds meer toe te nemen - en worden we tegelijkertijd individualistischer. Er worden regeltjes de wereld in geslingerd, er wordt gestrooid met ‘goed’ en ‘fout’ en er zijn maatstaven om binnen de (sociaal) maatschappelijke kaders te passen. Voel je wat er gebeurt? De interne focus (intuïtief) verschuift naar de externe kant (maatschappij). Dat betekent dat ouders steeds vaker geneigd zijn hun kinderen aan te passen aan de normen van buitenaf, in plaats van aan de kwaliteiten en krachten die van binnen zitten. Zonde, want dat is precies waar de potentie van onze kinderen ligt. Als je het mij vraagt dan - en Alison dus.

Opvoedgoeroes, ‘momfluencers’ en Misses know-it-all

Voel je ergens herkenning? Geen zorgen, dit schrijven is niet bedoeld om je een gevoel van schaamte te geven. Integendeel zelfs. Het is mijn streven om bewustwording te creëren in een wereld waarin we minder leven - en meer geleefd worden. Het is namelijk helemaal niet gek als jij je (deels) laat leiden door wat je ziet en hoort. Beïnvloeding waar je bijna niet omheen kan. Zal ik je eens wat verklappen? Dat heb ik mezelf ook aangedaan - en het sluipt er nog steeds geregeld in. De wereld waarin we leven is vandaag de dag een ‘kenniswereld’. Google vertelt ons alles wat we willen weten én horen (zoekt en gij zult vinden), socialmediakanalen staan vol met tips & tricks en ‘wielen’ worden voor de zoveelste keer uitgevonden. Yep, de wereld zit vol met opvoedgoeroes, ‘momfluencers’ en Misses know-it-all. Enerzijds een zegen, want je hebt kennis en tips binnen handbereik, maar anderzijds ook gevaarlijk, omdat álles gedeeld en beweerd kan worden. Natuurlijk ben ik me ervan bewust dat ik hier zelf aan mee doe (hoi, spiegel), maar wel op een realistische en eerlijke manier. Zo ben ik een grote tegenstander van ‘gouden formules’, ‘quick fixes’ en snelle cursussen, waar het internet dus wel vol mee staat. Opvoeden is geen one-size-fits-all aanpak. Je moet tijd, liefde, respect, aandacht en heel veel tijd investeren. Zelfhulpboeken die anders vertellen - of mensen die beweren dat hun opvoed-e-book wonderen verricht? Dat vind ik niet oké. Sterker nog: is het juist niet heel tegenstrijdig als je je bedenkt dat elk kind uniek is? Elke ouder ook? En daarmee de behoeften en aanpak dus ook? Nou, zeg jij ‘t maar… ;-)

Leren door af te kijken te doen

‘Parenting’, de Amerikaanse term die ook hier vaak gebruikt wordt, is volgens Gopnik niet iets wat je leert door alleen maar boeken te lezen, cursussen te volgen en tricks toe te passen. Vergelijk het eens met ‘in de leer gaan’, tipt ze. Je leert het door gewoon ouderwets te doen. Op je eigen manier - en met een uniek (en potentierijk!) kind aan je zijde. Je doet dit in het bijzijn van experts, waarbij ze dus niet per se hint naar ‘momfluencers’ en opvoedgoeroes. In deze context zijn de ‘ideale’ experts mensen uit je eigen village, maar omdat we zo afgedreven zijn van onze natuur (= intuïtie), hebben we steeds meer anderen nodig. Die eigen ouders, ooms en tantes zijn zeker belangrijk. Ik ben namelijk een grote voorstander van samenwerken, mét elkaar. Toch is het mij ook niet gelukt om niét te spieken in de ene bestseller - of die tips & tricks op internet te negeren. Vind ik trouwens ook niet erg, ik ben namelijk van mening dat lezen heel waardevol kan zijn, net als afkijken bij mensen buiten je eigen village. Maar… de kunst is dan wel om trouw te blijven aan jezelf. Zaken niet klakkeloos over te nemen, omdat wordt geroepen dat het werkt. Voelen wat bij jou en je gezin past dus - en die kennis meenemen. Ga je er vervolgens mee oefenen op een eigen manier waarin je jouw kind niet te veel stuurt, maar de vrijheid geeft om authentiek te floreren (hierover later meer), dan leg je écht een voedzame basis voor de toekomst. Want: bevestigt ook Gopnik, algemene opvoedmethoden en -formules zorgen bij ouders vaak voor schuldgevoelens, frustratie en schaamte - en dat zorgt bij kinderen weer voor het gevoel aan allerlei verwachtingen te moeten voldoen. Met als resultaat: onzekerheid, prestatiedrang en het gevoel nooit genoeg te zijn. Een lose-lose situatie dus, die we - hoe gek eigenlijk - zélf creëren. De andere kant van de medaille is wél dat we het dus ook zelf kunnen ombuigen. Kansen, kansen, kansen!

Evolutiepraat: even terug naar vroeger…

De pijnlijke realiteit? Opvoeden is verschoven naar ‘werken’. We maken een uitgedachte planning, werken aan een strakke bouwtekening en hebben een ‘ideaal ontwerp’ voor ogen (leg je het linkje al met die timmerman? ;-)). Een kind moet sociaal zijn, presteren op school, weten wat ‘goed’ en ‘fout’ is én het liefst ook nog een wekelijkse hobby uitoefenen. Sportief en presterend, als het even kan. En ohja: laten we ook niet vergeten dat deze als volwassene ‘goed’ terecht moet komen. Hoe fijn zou het zijn als jouw kind het hoger onderwijs haalt? Zie je wat er gebeurt? Verwachtingen, verwachtingen, verwachtingen. Yep, best pijnlijk dus. Kijken we naar vroeger, dan ging het opvoeden veel natuurlijker. Vanuit intuïtie dus, zoals omschreven, maar ook veel meer mét elkaar. De uitspraak ‘It takes a village to raise a child’ is niet voor niets een geprezen slogan. Waar we vandaag vooral leven in een kerngezin, leefden we van oudsher in stammen met meerdere gezinnen. Een gedeelde ‘broedzorg’ waarin soms wel twintig mensen voor elkaars kinderen zorgden. Deze manier van opvoeden heeft een hele belangrijke rol in onze evolutie vervuld. Sociale eigenschappen, zoals het kunnen ‘lezen’ van anderen en het communiceren met verschillende mensen, werden hier gecreëerd. Zonder dwang dus - en op natuurlijke wijze. De wetenschap laat zien dat we - in de ideale situatie - voor opvoeding niet alleen meerdere mensen nodig hebben, maar eigenlijk ook meerdere mensen die het allemaal ánders doen. Op deze manier krijgen kinderen verschillende rolmodellen - en ‘proeven’ ze van diversiteit in mens en wereld. Dit geeft onder andere ruimte aan een open mind, mentale flexibiliteit en meer zelfbewustzijn.

Voedzame ingrediënten: liefde, vrijheid en aandacht

Hoe meer zielen, hoe meer vreugd dus. Ook als je het mij vraagt! Waar meer mensen zijn, is ook meer liefde, vrijheid en aandacht te geven. Hierin ben ik het wel eens met Gopnik, dat deze mensen vooral in je eigen, betrouwbare ‘village’ horen te zitten, niet zozeer in externe en onpersoonlijke professionals. Gopnik benadrukt dat het vooral liefde, vrijheid en aandacht is wat kinderen nodig hebben. Al die sturing? Die verwachtingen? En die regels? Dat is helemaal niet nodig in die controlerende mate. Een kind is namelijk slim genoeg om zijn eigen passies, talenten, krachten en voorkeuren zelf te ontdekken, ervaren en voelen. Als ouder is het je rol om hierin aan te moedigen en ondersteunen. Op deze manier kan je kind namelijk écht floreren. Uitgroeien tot zijn eigen, unieke ‘ik’. Belangrijke aanvulling: dat betekent niet dat je álle regels maar overboord moet gooien. Gezonde bijsturing is namelijk wél waardevol. Een voorbeeld van een verschil tussen een dwangmatige regel - en een ondersteunende:

Dwangmatige regel
Je kind wilt vooral dansen, maar jij stuurt ‘m naar pianoles (want: familietraditie).

Ondersteunende regel
Je kind zit op dansles (want: passie), maar je verlangt wel dat deze naar de lessen gaat.

De timmerman: focus op het ‘ideale’ ontwerp

Daar ‘is ie dan, de timmerman-metafoor. Heb je met bewuste aandacht gelezen, dan is de kans groot dat je het linkje al gelegd hebt. De timmerman heeft namelijk een plan. Een duidelijk doel voor ogen. Deze zorgt voor een heldere aanpak die weinig aan het toeval overlaat. Want: zijn eindproject (= het ‘ideale’ kind) voldoet aan bepaalde eisen - en hij weet precies hoe hij deze kan gaan kweken. Vergezeld door een goede dosis focus (= tunnelvisie) laat hij zich niet afleiden van zijn doel. Hij verzamelt zo veel mogelijk informatie, kwaliteiten en tools om dat doel te realiseren - en timmert dit proces het liefst zo dicht mogelijk. Externe kennis = key.

De tools in de gereedschapskist van de timmerman

• Een uitgedachte bouwtekening (= het ‘ideale’ kind)

• En stap-voor-stap planning (zo gaan we het doen)

• Een dichtgetimmerde handleiding (dit hoort er allemaal bij)

• Een schets van het ideale kind (we willen natuurlijk wel weten hoe ‘ie wordt…)

• Tunnelvisie (geen ruimte voor afleiding. Doel = doel)

Dit levert ‘t hem op…

• Blind voor de kwaliteiten en krachten van het kind

• Kind sturen in een richting die niet bij ‘m past

• Kind wordt gevormd naar ‘idealen’, niet naar authenticiteit

• Grotere kans op ontwikkeling van onzekerheid, depressies en zelfsabotage

De tuinman: focus op groeien, bloeien & floreren

En dan nu door naar mijn grote vriend: de tuinman. Deze liefdevolle kweker heeft twee rechterhanden - en ze zijn ook nog eens heerlijk groen. Zonder duidelijke planning of een beeld van het eindresultaat, schept hij een ideale en vruchtbare omgeving. Een voedzame bodem dus, waar hij - op gevoel - warmte, ruimte, water en licht aan schenkt. Wat er uit die grond ontstaat? Dat zal hem een worst wezen. Hij laat zijn wildbloemen groeien en bloeien op hun eigen manier, zodat ze daarna maximaal kunnen floreren. Zijn doel is namelijk niet het in beeld hebben van het eindresultaat, maar het zorgen voor een voedzame en rijke ‘reis’ daar naartoe. Want: dan komt ‘t wel goed met die geuren en kleuren van ‘m.

De tools in de gereedschapskist van de tuinman

• Groene vingers (samenwerken met de natuur)

• Een voedzame bodem (liefde, vrijheid en aandacht)

• Flexibiliteit en ruimte (gewoon laten zijn. Verwonderen over wat er ontstaat)

• Géén verwachtingen (erop vertrouwen dat ‘t precies groeit zoals ‘t hoort te doen)

• Hier en daar extra ondersteuning (elke ‘klimop’ heeft soms wat extra grip nodig)

Dit levert ‘t hem op…

• Kind ontwikkelt zich vanuit kwaliteiten en krachten

• Kind ontwikkelt zich in een veilige omgeving waarin deze zich geaccepteerd voelt

• Het ‘omarmen’ van een eigen persoonlijkheid - en het leven daarnaar kunnen en durven inrichten. Denk aan carrière, persoonlijke ontwikkeling en sociale kringen.

• Grotere kans op ontwikkeling van zelfliefde, zelfacceptatie, succes en geluk. 

Weg met die bouwtekening - op naar die wilde bloementuin!

Zie je hoe vaak het woordje ‘ontwikkeling’ voorkomt bij de tuinman? Dat zegt genoeg, dacht ik zo. 🙂  Deze gevoelsman trekt zich niet zoveel aan van hoe het ‘hoort’, maar handelt vooral vanuit liefde, vrijheid en aandacht. Hij heeft vertrouwen in het proces van groeien en bloeien, omdat hij altijd het ‘floreren’ als doel heeft. Geen uitgedachte bouwtekeningen, zoals bij de timmerman dus, maar zich laten verrassen en verwonderen over al het moois dat ontstaat. De wildbloemen (= kinderen) gewoon laten zijn dus. Natuurlijk: wel met een beetje ondersteuning hier en daar, maar wel als aanvulling op de kwaliteiten die er al zijn. Het moge duidelijk zijn: ik ben team ‘tuinman’. Wat mij betreft mag die timmerman lekker zijn koffer pakken en zijn bouwtekening in stukken verscheuren. Het zou ‘m sieren als ‘ie eens in gesprek gaat met zijn tuinman. Gewoon eens luistert. Hoe mooi zou het zijn als hij zijn boor en hamer eens inwisselt voor een schep en gieter? Wie weet blijkt er dan wel meer ‘tuinman’ in hem verstopt te zitten, dan hij bij voorbaat dacht. Iets met groeien en bloeien…

Kies de klus: ‘ideale’ creatie vs. uniek individu

Zo, van de tuinman terug naar jou. Als je kijkt naar je eigen manier van opvoeden: in welk team zit jij dan nu? En als je kijkt naar je ideaalbeeld van opvoeden: in welk team zou je dan zitten? Het is waardevol om je bewust te zijn van eventuele valkuilen en mogelijke groeikansen. Als timmerman vorm je jouw kind tot een persoon die jij wilt dat hij/zij is. Je stuurt of pusht je kind om bepaalde dingen te denken of doen, zodat deze voldoet aan jouw verwachtingen. Het resultaat kan zijn dat deze (later) dingen gaat doen die hij/zij eigenlijk niet wilt doen. Als kind, maar dus ook als volwassene. Kruip je in de rol van tuinman, dan houd je alle opties open. Je zorgt voor de juiste omstandigheden. Biedt liefde, toont begrip, geeft aandacht én genoeg ruimte. Je bent niet zo van de regeltjes, maar stelt hier en daar wel ondersteunende grenzen. Jij neemt hém/háár niet aan de hand naar de toekomst, maar deze neemt jóu juist mee. Jij bent er om te verwonderen en bij te sturen waar nodig. Fouten mogen gemaakt worden - en pakken jullie samen aan om te groeien. Dus: klushanden of groene vingers: jij kiest. Sterker nog: je kan deze keuze nú maken. Hoe mooi is dat?

GevoelsRijke afsluiter: let it grow, let it flow. Ik wil je - samen met mijn inner tuinman - uitdagen om je kind te zien als een mooie, ongerepte en wilde bloem. Eentje die zijn eigen unieke kleuren, geuren en groeikansen heeft. Een bloem die jij, als trotse en trouwe kweker, alle ruimte mag geven om te groeien en bloeien. Eentje waarover jij je mag verwonderen - en die jou vanuit kwaliteiten en krachten laat zien wie ‘ie is, wat ‘ie kan en wat ‘ie in zijn mars heeft. Met een flinke scheut liefde, aandacht en ruimte werk je daarmee niet alleen aan een stralende bloem in wording, maar ook aan een bloementuin die in harmonie is. Inclusief alle wilde bloemen (= jullie village) die daarbij passen. Timmeren of tuinieren: you choose.